Η Εξέγερση της Σκάλας το 1849 αποτελεί μια από τις πιο συγκλονιστικές και ηρωικές πράξεις αντίστασης στην ιστορία της Κεφαλονιάς. Με ηγέτη τον παπά Ζαπάντη Νοδάρο —γνωστό και ως “παπά Ληστή”— ο λαός της Σκάλας ύψωσε το ανάστημά του απέναντι στην Αγγλική Προστασία και στους ντόπιους συνεργάτες της. Δεν ήταν απλώς μια πράξη εθνικής ανυπακοής· ήταν μια εξέγερση βαθιά κοινωνική, που γεννήθηκε από την καταπίεση και την αδικία.
Η βίαιη καταστολή της εξέγερσης ήταν αμείλικτη. Οι Άγγλοι τιμώρησαν παραδειγματικά τους επαναστάτες: εκτελέσεις, απαγχονισμοί, δημόσιες μαστιγώσεις και φυλακίσεις σημάδεψαν τη μικρή κοινότητα. Κι όμως, η μνήμη των αγωνιστών δεν χάθηκε. Ο λαός τούς έκανε τραγούδι και η θύμηση τους έμεινε ζωντανή στη λαϊκή συνείδηση.
Οι Αγρότες της Σκάλας, του Ελειού και των Πρόννων τα έβαλαν με μια υπερδύναμη του καιρού τους: τη Μεγάλη Βρετανία.
Το παράδειγμα τους διδάσκει αξιοπρέπεια, πόθο για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη, εθνική υπερηφάνεια.
Τα επόμενα χρόνια το εθνικό και ριζοσπαστικό κίνημα φούντωσε ακόμη περισσότερο στα Επτάνησα και οδήγησε το 1864 στην Ένωση με την Ελλάδα.
1. Ποιοι είναι οι αρχηγοί της Εξέγερσης;
Αρχηγοί της Εξέγερσης είναι:
Ο Θεόδωρος Βλάχος από τα Σπήλια, είναι περίπου σαράντα ετών και ταξίδευε συχνά στην Ακαρνανία και στην Αχαΐα. Έχει συναντήσει το Θεόδωρο Γρίβα το γνωστό επαναστάτη στρατιωτικό κατά του Όθωνα και για ένα διάστημα εντάχθηκε στο ένοπλο σώμα του. Εκείνη την περίοδο αναπτύσσει συνωμοτική δραστηριότητα.
Ο Αναστάσιος Λαμπρινάτος ή Μποποτής ήταν από τα Φαρακλάτα και ήταν κάτοικος Αργοστολίου.
Ο Ιερομόναχος Γρηγόριος Ζαπάντης Νοδάρος ποτέ Αναστασίου ή παπα Ληστής. Καταγόταν από τη Σκάλα και σύμφωνα με το Παναγιώτη Χιώτη “έλειπε παιδιόθεν εις το εξωτερικόν όπου και ιερώθη”. Πολύ νέος είχε πάει στο Άγιο Όρος όπου χειροτονήθηκε ιερέας.
Όπως προκύπτει από την αλληλογραφία του αστυνόμου της Σκάλας, Δεσύλλα προς το Διοικητή της Εκτελεστικής αστυνομίας Fyers, ήταν ο πιο δραστήριος για τον ξεσηκωμό των χωρικών της Σκάλας, του Ελειού, των Πρόννων και της Λειβαθώς.
Έχει μυηθεί στην ιδέα του αγώνα για την Ένωση με την Ελλάδα. Είχε αναλάβει πρωτοβουλίες και «πλείστοι χωρικοί είχαν αδελφοποιηθεί δι’ όρκου προς απαλλαγήν της πατρίδας από της τυραννίας.»
Συνδέει με αδελφοποιΐα όσους αποδέχονται τις αρχές του όρκου που δίνουν και στρατεύονται στις ιδέες της Ένωσης με την Ελλάδα και της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Έτσι όρκος και αδελφοποιΐα δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς ανάμεσα στους χωρικούς και ξανάζησαν εκεί οι χρόνοι της Φιλικής Εταιρείας.
Ο όρκος αυτός περισώθηκε από την κατάθεση του ίδιου του παπά Ληστή μετά τη σύλληψη του.
«Ορκίζομαι εις την Παναγία Θεοτόκον και εις τον Εσταυρωμένον Ιησού να χύσω το αίμα μου δια την αγάπη τη πατρίδος μου προσπαθώντας να διώξω τον τύραννον, δια να μείνω ελεύθερος, έως να μη μείνει ρανίδα αίμα επάνω μου και να μην ομολογήσω έξω τα μυστικά, όπου θέλει ακούσω και να υποχρεώσω εις τον ίδιον όρκον επάνω εις άλλη αγίαν Εικόνα εκείνον του οποίου θέλω μιλήσει.»
2. Γιατί παπά-Ληστής;
Παραδίδεται ότι χαρακτηριζόταν έτσι ο ίδιος από τη μητέρα του για τη ζωηρότητα και το ατίθασο του χαρακτήρα του.
3. Ποια είναι η μορφή της διοίκησης εκείνη την περίοδο στα Ιόνια Νησιά;
Τα Ιόνια Νησιά, σύμφωνα με τη συνθήκη των Παρισίων, βρίσκονται κάτω από την “Προστασία” της Μεγάλης Βρετανίας από το 1815 και επίσημα από το 1817 που ψηφίστηκε το Σύνταγμα και ορίστηκε ο τρόπος διοίκησης τους μέχρι το 1864 που έγινε η Ένωση τους με την Ελλάδα.
Tο όνομα τους ήταν “Ενωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων”. Το όνομα πέρα από τη μορφή της διοίκησης ήθελε να δώσει και την εντύπωση ότι συνεχιζόταν το κρατικό μόρφωμα που προϋπήρχε γνωστό ως “Επτάνησος Πολιτεία”.
Αντιπρόσωπος του Αγγλικού Στέμματος ήταν ο Αρμοστής ο οποίος διοριζόταν από τον Υπουργό Αποικιών της Αγγλίας.
Συνήθως ήταν στρατιωτικός, είχε τη διοικητική εποπτεία όλων των νησιών και την αρχηγία των στρατιωτικών δυνάμεων. Έδρα του είναι η Κέρκυρα όπου είναι και η έδρα της Κεντρικής Κυβέρνησης.
Το κάθε νησί και επομένως και η Κεφαλλονιά, έχει τη δική του εσωτερική διοίκηση που την αποτελούν:
Ο Τοποτηρητής που είναι Άγγλος και έχει την εποπτεία της Τοπικής Κυβέρνησης,
Ο Έπαρχος που είναι ντόπιος και Πρόεδρος της Τοπικής Κυβέρνησης με βοηθούς Συμβούλους, το Δημόσιο Συνήγορο, τον Ταμία, τον Αρχειοφύλακα και ένα Γραμματέα.
Η Τοπική Κυβέρνηση συμπληρωνόταν από Πενταμελές Συμβούλιο εκλεγμένο από τους κατοίκους, το γνωστό ως Εγχώριο ή Επαρχιακό Συμβούλιο και κάθε Σύμβουλος οριζόταν αρμόδιος σε ένα τομέα. Υπήρχαν Σύμβουλοι για τα θέματα της Θρησκείας, της Εκπαίδευσης, της Αγορανομίας, της Πολιτικής Αστυνομίας, και τέλος του Εμπορίου και της Ναυτιλίας.
Το κάθε νησί θεωρητικά είχε τη δική του Κυβέρνηση άλλα την εποπτεία και τον τελικό έλεγχο τον είχε η Αγγλία με τους εκπροσώπους της: τον Αρμοστή, τον Τοποτηρητή για κάθε νησί και το συντονισμό των ντόπιων εξουσιών από ολιγομελή Κυβέρνηση Ιονίων γνωστή ως Γερουσία.
Τη δήθεν προστασία εκφράζει με σαφήνεια ο Εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός:
“μ’ όλον που ‘ναι αλυσωμένα
το καθένα τεχνικά
και εις το μέτωπο γραμμένο
έχει ψεύτρα Ελευθεριά”
4. Ποιοι ασκούν διοίκηση εκείνη την περίοδο στα Ιόνια Νησιά;
Αρμοστής μέχρι το Μάιο του 1849 είναι ο Λόρδος Σίτων (John Seaton) “ανήρ αγαθός και φιλόλαος” κατά τον Παναγιώτη Χιώτη.
Ο Ηλίας Τσιτσέλης γράφει για αυτόν ότι ήταν φιλελεύθερος και συνετός πολιτικός που απέκτησε την “υπόληψιν” του Ιόνιου λαού χάρις στην ήπια και κοινωφελή πολιτική του διοίκηση.
Η φιλελεύθερη πολιτική του εκφράστηκε με σειρά μεταρρυθμίσεων και σημαντικότερες ήταν:
Η εισαγωγή της ελευθεροτυπίας,
Η άδεια εισαγωγής Ελληνικών εφημερίδων,
Η άδεια για σύσταση πολιτικών λεσχών, τυπογραφείων και το δικαίωμα συνελεύσεων.
Έχει υποστηριχθεί ότι λόγω των μεταρρυθμίσεων του Seaton ενισχύθηκε η κίνηση γνωστή ως Ριζοσπαστισμός στα Επτάνησα. Επί της αρμοστείας του ξέσπασε στην Κεφαλλονιά η Εξέγερση των χωρικών και η επίθεση στο Αργοστόλι και στο Ληξούρι, γνωστή ως Εξέγερση του Σταυρού το Σεπτέμβρη του 1848.
Ο ίδιος έδωσε μεν αμνηστία στους επαναστάτες αλλά επέβαλλε βαρύ πρόστιμο 1600 λιρών στα χωριά που ξεσηκώθηκαν.
Ο sir Henry George Ward (Ουάρδο τον έλεγαν οι Κεφαλονίτες) διαδέχθηκε τον Seaton το Μάη του 1849. Επί της αρμοστείας του έγινε η εξέγερση με επίκεντρο τη Σκάλα το 1849. Αντιμετώπισε με ιδιαίτερη σκληρότητα τους εξεγερμένους, κηρύσσοντας το στρατιωτικό νόμο με συνέπεια εκτελέσεις, απαγχονισμούς, μαστιγώσεις και βασανιστήρια πλήθους ανθρώπων σε όλο το νησί. Για όλα αυτά κατακρίθηκε δριμύτατα από τον ντόπιο και Ευρωπαϊκό τύπο για την ανείπωτη βιαιότητα και απανθρωπιά που χαρακτήριζαν τα μέτρα του. Το όνομα του έγινε μισητό, συνώνυμο της βίας στους κατοίκους του νησιού.
Τοποτηρητής στην Κεφαλλονιά από το 1842 μέχρι το 1848 ήταν ο βαρώνος C.J.D’Everton και τον διαδέχθηκε ο ταγματάρχης I.F.A.Symonds μέχρι το 1852.
Έπαρχος Κεφαλληνίας τα χρόνια των εξεγέρσεων ήταν ο Σπυρίδων Φωκάς Λιναρδάτος.
5. Ποια είναι η κατάσταση στα Ιόνια Νησιά και στην Κεφαλλονιά εκείνη την περίοδο;
Κυρίαρχη τάξη στην Κεφαλλονιά όπως και στα υπόλοιπα νησιά, είναι οι μεγάλοι γαιοκτήμονες που αγωνίζονται να διατηρήσουν τα προνόμια τους. Οι φτωχοί αγρότες, οι ακτήμονες και οι κάτοχοι μικρής ιδιοκτησίας, βρίσκονται σε άθλια κατάσταση και είναι έρμαιο στα χέρια τους.
Στον Ελλαδικό χώρο, το ανεξάρτητο Ελληνικό κράτος παρά τα προβλήματα του αποτελεί ισχυρό πόλο έλξης για τον αλύτρωτο Ελληνισμό. Το 1844 γίνεται λόγος για τη “Μεγάλη Ιδέα” του Ελληνισμού.
Με την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ο Όθωνας αναγκάζεται να παραχωρήσει Σύνταγμα.
Το 1848 είναι για την Ευρώπη το έτος των επαναστάσεων κατά του απολυταρχισμού.
Το ενωτικό κίνημα στην Κεφαλλονιά εμφανίζεται ιδίως από το 1848.
Στο Αργοστόλι συγκροτείται από τους Ριζοσπάστες και η πρώτη πολιτική λέσχη το “Δημοτικόν Αναγνωστήριον”.
Εκδίδονται μία σειρά από εφημερίδες μόλις καθιερώνεται η ελευθεροτυπία που φιλοξενούν με άρθρα τους “επαναστατικές” ιδέες.
Αποδέκτες των ιδεών αυτών ήταν, εκτός από τους εγγράμματους αστούς, τα λαϊκά στρώματα της πόλης καθώς και οι φτωχοί χωρικοί και αγρότες.
Ο κατώτερος κλήρος ταυτιζόταν ιδεολογικά με το λαό και συνέβαλλε στη διατήρηση του λαϊκού φρονήματος.
Οι Επτανήσιοι έχουν απογοητευθεί από την Αγγλική διακυβέρνηση πολύ πριν από τις Εξεγέρσεις του 1848 και 1849. Η δυσαρέσκεια ειδικότερα των κατοίκων της Κεφαλλονιάς οξύνθηκε περισσότερο αυτά τα χρόνια εξαιτίας της μεγάλης οικονομικής κρίσης που είχε σαν επακόλουθο την υπερχρέωση των αγροτών.
Αυτό οδήγησε σε σφοδρή αντιπαράθεση τους φιλελεύθερους ενωτικούς με τους κυβερνητικούς, τους οπαδούς της Προστασίας.
6. Η Εξέγερση του Σταυρού του 1848
Η Εξέγερση φούντωσε στα ορεινά χωριά της επαρχίας Κραναίας, στα Φαρακλάτα, τα Φραγκάτα, τα Βαλσαμάτα και τα Τρωϊαννάτα.
Ξημερώματα του Σταυρού, στις 14 Σεπτέμβρη 1848 χωρικοί οπλισμένοι με κάθε μέσο κατεβαίνουν προς το Αργοστόλι με στόχο να πυρποληθεί η έδρα της Αγγλοϊόνιας Διοίκησης.
Στη Γέφυρα De Bosset στην είσοδο της πόλης ακούγονται οι πρώτες τουφεκιές. Οι φρουρές της Χωροφυλακής με το Διευθυντή Δρακούλη και οι Άγγλοι στρατιώτες σε θέση μάχης. Στη συμπλοκή που ακολούθησε, νεκροί τρεις χωρικοί και τρεις Άγγλοι στρατιώτες.
Τελικά οι επαναστάτες υποχωρούν στα Σπήλια.
Το κίνημα εκδηλώνεται ταυτόχρονα και στο Ληξούρι.
100 οπλισμένοι χωρικοί από το Σκηνιά, τα Βλιχάτα και τα Λουκεράτα εισβάλλουν στο Ληξούρι.
Πρώτος στόχος το Αρχειοφυλακείο, να καταστρέψουν τα ομόλογα, να σχίσουν τα χρεώγραφα.
Άλλος στόχος το Δικαστήριο, να απελευθερώσουν πολιτικούς κρατούμενους και κρατούμενους για χρέη.
Φθάνουν αγγλικές δυνάμεις από το Αργοστόλι, από την Κέρκυρα φθάνουν 4 λόχοι στρατού και 2 αποσπάσματα πυροβολικού και από την Ιθάκη ο εφεδρικός λόχος του Συντάγματος πεζικού.
Ακολουθούν συλλήψεις και καταδίκες. Συλλαμβάνονται 58 και 18 κρίνονται ένοχοι εσχάτης προδοσίας.
6. Ποια είναι τα γεγονότα που προηγούνται της Εξέγερσης της Σκάλας;
Διαβάστε τη συνέχεια του κειμένου εδώ : Η Εξέγερση της Σκάλας 1849
