Η Κεφαλονιά, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, κουβαλά ένα διαρκές αγροτικό παράδοξο: γη υπάρχει, προϊόντα με ιστορία και ταυτότητα υπάρχουν, αγορές πρόθυμες να πληρώσουν για ποιότητα υπάρχουν — κι όμως, οι νέοι άνθρωποι σπανίζουν στον πρωτογενή τομέα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Απογραφής Γεωργίας–Κτηνοτροφίας της ΕΛΣΤΑΤ (2020), λιγότερο από το 6% των κατόχων εκμεταλλεύσεων είναι κάτω των 35 ετών. Στην Κεφαλονιά, η εικόνα είναι ακόμη πιο έντονη: η πλειονότητα των κατόχων είναι άντρες άνω των 55, ενώ οι γυναίκες έχουν σημαντική αλλά αθέατη συμμετοχή, δουλεύοντας συχνά αδήλωτα ή στο περιθώριο της οικογενειακής δραστηριότητας.
Το ερώτημα λοιπόν είναι επιτακτικό: μπορεί το νησί να προσφέρει ένα νέο αφήγημα που θα εμπνεύσει τους νέους να δουν τη γη όχι ως βάρος, αλλά ως ευκαιρία;
Το κενό γενεών
Το πρώτο εμπόδιο είναι η ίδια η ηλικιακή κατανομή. Όταν δύο στους τρεις αγρότες στην Ελλάδα είναι πάνω από 55 ετών, δεν μιλάμε απλώς για «γήρανση» του πληθυσμού αλλά για υπαρξιακό κίνδυνο συνέχειας. Οι ελαιώνες, τα αμπέλια και οι σταβλικές εγκαταστάσεις χρειάζονται ανθρώπους σε παραγωγική ηλικία. Αν οι νέοι αποστρέφονται το χωράφι, τότε η γη καταλήγει είτε να λογκώνει, είτε να πωλείται για βίλες και τουριστικές εγκαταστάσεις.
Η Κεφαλονιά ήδη βιώνει αυτό το φαινόμενο: μετασεισμικά σπίτια και πατρογονικά κτήματα εγκαταλείπονται ή πωλούνται σε υψηλές τιμές που οι ίδιοι οι ντόπιοι δεν μπορούν να πληρώσουν. Η γη αλλάζει χέρια, αλλά όχι προς όφελος της παραγωγής.
Η σπίθα της νεανικής επιχειρηματικότητας
Κι όμως, τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται παραδείγματα νέων που επιχειρούν διαφορετικά. Η λογική τους δεν είναι να γίνουν «παραδοσιακοί αγρότες» με το μόχθο και τις χαμηλές αποδόσεις που θυμίζουν περασμένες δεκαετίες. Στρέφονται στην αγροδιατροφή και στη δημιουργία προϊόντων με ταυτότητα.
Μελέτη του Γεωπονικού Πανεπιστημίου (2022) δείχνει ότι οι νέοι αγρότες που επιστρέφουν ή ξεκινούν από την αρχή, το κάνουν με στόχο να χτίσουν brand: premium μέλι, craft μπίρα, εργαστήρια παραδοσιακών προϊόντων, επισκέψιμα αγροκτήματα. Το ίδιο επιβεβαιώνουν και στοιχεία από το ΙΟΒΕ (2023), που δείχνουν ότι οι νέοι αναζητούν «προστιθέμενη αξία» και όχι απλή πώληση χύμα παραγωγής.
Η αγροδιατροφή ως γέφυρα με τον τουρισμό
Η Κεφαλονιά έχει ένα μοναδικό συγκριτικό πλεονέκτημα: τον τουρισμό. Σύμφωνα με το ΙΝΣΕΤΕ (2024), οι τουρίστες στα Ιόνια ξοδεύουν κατά μέσο όρο 20–25 ευρώ ημερησίως σε τοπικά τρόφιμα και ποτά εκτός ξενοδοχείου. Αν αυτά τα χρήματα κατευθύνονταν σε τοπικά προϊόντα, θα μιλούσαμε για εκατομμύρια ευρώ που θα έμεναν στην τοπική οικονομία.
Παράδειγμα έρχεται από τη Ζάκυνθο, όπου το συνεταιριστικό οινοποιείο αξιοποίησε την επισκεψιμότητα, έκανε γευσιγνωσίες και σε τρία χρόνια αύξησε τον τζίρο του κατά 45%.
Γιατί να μη συμβεί το ίδιο στην Κεφαλονιά; Γιατί να μη συνδυαστεί η μελισσοκομία με επισκέψιμα μελίσσια ή η ελαιοπαραγωγή με εργαστήρια γευσιγνωσίας; Κάποιες μονάδες το κάνουν ήδη και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία.
Τα εμπόδια που σπρώχνουν τους νέους μακριά
Η πραγματικότητα βέβαια δεν είναι απλή. Οι νέοι που θέλουν να ξεκινήσουν συναντούν τείχη:
-
Πρόσβαση σε γη: οι υψηλές τιμές, τα κληρονομικά προβλήματα και η πίεση από τον τουρισμό καθιστούν τη γη απλησίαστη.
-
Χρηματοδότηση: ακόμη και με το Πρόγραμμα Νέων Αγροτών (έως 40.000 ευρώ), το κεφάλαιο δεν επαρκεί για να στηθεί μια σύγχρονη μονάδα μεταποίησης.
-
Γραφειοκρατία: η αργή και συχνά αποτρεπτική δημόσια διοίκηση.
-
Κοινωνικό στίγμα: για πολλούς νέους, το «να γίνεις αγρότης» ακόμη θεωρείται «επιστροφή πίσω» αντί για στρατηγική επιλογή μέλλοντος.
Μαθήματα από άλλες νησιωτικές περιοχές
Στη Σαρδηνία, νέοι κτηνοτρόφοι έστησαν clusters παραγωγής τυριού Pecorino με εξαγωγικό προσανατολισμό. Στη Μαγιόρκα, μικρά οινοποιεία δημιούργησαν δίκτυο επισκέψιμων μονάδων που δέχονται τουρίστες όλο το χρόνο. Στην Κορσική, οι νέοι αγρότες συνδέθηκαν με πανεπιστήμια και δημιούργησαν εργαστήρια μεταποίησης σε τοπικό επίπεδο.
Η κοινή συνισταμένη; Συνεργασία, branding, τοπική ταυτότητα.
Τι χρειάζεται η Κεφαλονιά
Για να μη χαθεί μια ολόκληρη γενιά, η Κεφαλονιά πρέπει να δράσει αποφασιστικά:
-
Αγροδιατροφικά hubs – χώροι συνεργασίας με εξοπλισμό, τεχνογνωσία και πρόσβαση στην αγορά.
-
Υποτροφίες – mentorship για Κεφαλονίτες επιστήμονες της γεωπονίας, της διατροφής και του μάρκετινγκ που θέλουν να επιστρέψουν.
-
Συμβόλαια με ξενοδοχεία και εστιατόρια – να εξασφαλιστεί απορρόφηση τοπικών προϊόντων.
-
Πιστοποίηση ΠΟΠ/ΠΓΕ σε μέλι, βότανα και λάδι, ώστε τα προϊόντα να αποκτήσουν διεθνή ταυτότητα.
-
Εκπαίδευση στην αγροτική καινοτομία – από drones και τηλεπισκόπηση, μέχρι blockchain ιχνηλασιμότητας.
Και κάτι ακόμη: Η Μητρόπολη Κεφαλληνίας και σχεδόν όλα τα μοναστήρια του νησιού διαθέτουν μεγάλες αγροτικές εκτάσεις, οι οποίες λόγω έλλειψης εργατικών χεριών μένουν ακαλλιέργητες ή ενοικιάζονται ως βοσκοτόπια. Το ίδιο ισχύει και για αγροτεμάχια που ανήκουν στους Δήμους και την Περιφέρεια. Αν αυτοί οι φορείς επεξεργαστούν συλλογικά ένα σχέδιο παραχώρησης γης σε νέους αγρότες με χαμηλά ενοίκια, θα μπορούσαν να προσελκύσουν μια νέα γενιά επιχειρηματιών της γης. Μια τέτοια πρωτοβουλία θα έδινε πραγματική ανάσα σε νέους που θέλουν να ξεκινήσουν, αλλά δεν έχουν πρόσβαση στη γη.
Επιχειρηματίες γης
Το μέλλον του πρωτογενούς τομέα στην Κεφαλονιά δεν θα κριθεί από τις γενιές που φεύγουν, αλλά από αυτές που έρχονται. Οι νέοι δεν θα γίνουν ποτέ «αγρότες σαν τον παππού τους». Αλλά μπορούν να γίνουν επιχειρηματίες της γης, συνδυάζοντας παράδοση, καινοτομία και τουρισμό.
“Η γη στους νέους” δεν είναι σύνθημα· είναι προϋπόθεση για να παραμείνει η Κεφαλονιά ζωντανή, παραγωγική και αυτάρκης.
Η Ομάδα του Think Tank
