Υπάρχουν τόποι που γεννούν μόνο προϊόντα· κι υπάρχουν τόποι που γεννούν ιστορίες.
Η Κεφαλονιά είναι από τους δεύτερους.
Το λάδι, το κρασί, το μέλι, το τυρί, δεν είναι απλώς προϊόντα – είναι κομμάτια από τη ζωή των ανθρώπων που τα φτιάχνουν. Κι αυτή ακριβώς η ζωή, όταν συναντά τον επισκέπτη, γίνεται εμπειρία, πολιτισμός, οικονομία.
Η νέα παγκόσμια τάση που αλλάζει τον αγροτικό κόσμο λέγεται “community-based production”, δηλαδή κοινόχρηστη παραγωγή. Δεν σημαίνει ότι όλοι μοιράζονται τα ίδια χωράφια· σημαίνει ότι συνεργάζονται, οργανώνονται, ενώνουν τις δυνάμεις τους γύρω από έναν κοινό στόχο: να δώσουν αξία σε ό,τι παράγουν, μέσα από τη συνεργασία και όχι την απομόνωση.
Από το χωράφι στο τραπέζι – και πίσω στο χωράφι
Σήμερα, ο ταξιδιώτης δεν θέλει πια απλώς να δει ένα νησί· θέλει να αγγίξει τη ζωή του.
Να φάει εκεί που παράγεται το φαγητό, να δοκιμάσει το κρασί στο ίδιο το αμπέλι, να μάθει πώς φτιάχνετe το τυρί ή το σαπούνι. Αυτό είναι το νόημα της αγροτουριστικής ολοκλήρωσης: η παραγωγή δεν σταματά στην πώληση, αλλά συνεχίζεται στην εμπειρία.
Στην Κεφαλονιά, όπου το νησί είναι γεμάτο μικρές οικογενειακές μονάδες και παραδοσιακά προϊόντα, αυτή η ιδέα μπορεί να γίνει πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης.
Ο αγροτουρισμός στην Κεφαλονιά δεν είναι καινούργια ιδέα.
Ξεκίνησε τη δεκαετία του ’90 με πολλές υποσχέσεις – και λίγη καθοδήγηση.
Τότε, ο όρος “αγροτουρισμός” μεταφράστηκε λανθασμένα: κάθε αγρότης μπορούσε να πάρει ένα δάνειο από την Αγροτική Τράπεζα και να φτιάξει στον κτήμα του “rooms to let”.
Και πολλοί το έκαναν.
Μόνο που το όνειρο γρήγορα έσκασε σαν φούσκα.
Οι περισσότεροι δεν είχαν εμπειρία στη φιλοξενία, δεν ήξεραν τι σημαίνει διαχείριση, κρατήσεις, συντήρηση, μάρκετινγκ. Δεν είχαν και την παραμικρή βοήθεια ή καθοδήγηση.
Γέμισαν τα χωράφια με μικρά κτίρια, πολλά από τα οποία έμειναν άδεια ή εγκαταλείφθηκαν.
Κάποιοι σώθηκαν, όσοι μπόρεσαν να μετατρέψουν τα καταλύματά τους σε καθαρά τουριστικά. Αλλά για την Κεφαλονιά, το “μάθημα” εκείνης της εποχής έμεινε:
ο αγροτουρισμός δεν είναι τουρισμός, είναι τρόπος ζωής.
Τριάντα χρόνια μετά, το νησί μπορεί να έχει μπροστά του μια δεύτερη ευκαιρία — πιο ώριμη, πιο συνειδητή.
Σήμερα, σχεδόν κάθε μικρό κατάλυμα στα χωριά έχει οικόπεδο γύρω του.
Κι όμως, αυτό το κομμάτι γης μένει συχνά άδειο ή καλύπτεται με γκαζόν, σαν να βρίσκεται σε κάποιο προάστιο ευρωπαϊκής πόλης.
Η νέα πρόταση είναι απλή και όμορφη:
Αντί για γκαζόν, καλλιέργεια.
Αντί για άδειο κήπο, κήπο τροφής.
Κάθε τουριστικό κατάλυμα μπορεί να γίνει ένα μικρό αγρόκτημα, όπου οι ιδιοκτήτες καλλιεργούνe και ανταλλάσσουνε προϊόντα με άλλους του ίδιου χωριού, της ίδιας περιοχής.
Αυτός είναι ο νέος αγροτουρισμός: επιστροφή στην κοινότητα, όχι στα δάνεια.
Τι είναι η “Κοινόχρηστη Παραγωγή”
Η ιδέα είναι απλή, αλλά ριζοσπαστική:
Αντί κάθε παραγωγός να δρα μόνος του, ενώνεται με άλλους και δημιουργούν ένα συνεργατικό οικοσύστημα.
Μοιράζονται εξοπλισμό, χώρους τυποποίησης, αποθήκευση, ακόμα και κοινό brand.
Το μοντέλο αυτό ήδη εφαρμόζεται σε Ιταλία και Πορτογαλία, όπου οι μικρές φάρμες ενώθηκαν κάτω από κοινές ταυτότητες πχ (“Terra Madre”, “Produttori Uniti”) και πωλούν προϊόντα με συλλογική σήμανση και κοινό τουριστικό αφήγημα.
Στην Κεφαλονιά θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια ετικέτα που θα συνδέει το λάδι, το κρασί, το μέλι, τα γαλακτοκομικά και τα βότανα κάτω από μία ενιαία ιστορία.
Ο αγροτουρισμός είναι ο συνδετικός κρίκος της νέας τοπικής αλυσίδας.
Δεν πρόκειται μόνο για διαμονή σε αγρόκτημα ή για επίσκεψη σε οινοποιείο· πρόκειται για τη μεταφορά γνώσης και σχέσης.
Όταν ο τουρίστας γνωρίσει τον άνθρωπο που παράγει, τον σέβεται. Και όταν τον σέβεται, αγοράζει συνειδητά.
Ένα απλό γεύμα σε ένα κατάλυμα, με υλικά που προέρχονται από τον ίδιο τόπο, μπορεί να έχει μεγαλύτερη οικονομική αξία για το νησί από μια δεκάλεπτη επίσκεψη σε ένα πολυτελές resort. Γιατί το χρήμα μένει εδώ, ανακυκλώνεται ανάμεσα στους ανθρώπους της κοινότητας.
Αυτό είναι η τοπική αλυσίδα αξίας στην πράξη. Είναι παρήγορο ότι έχουν ήδη αρχίζει να γίνονται στο νησί μας τέτοια βήματα και μάλιστα με επιτυχία, αλλά είναι πρωτοβουλίες πριορισμού αριθμού επιχειρήσεων που δεν μπορούν να ανατρέψουν την τρέχουσα εικόνα.
Σε περιοχές όπως η Τοσκάνη ή η Κορσική, μικροί παραγωγοί δημιούργησαν “αγρο-κοινότητες” με κοινά καταστήματα, επισκέψιμα αγροκτήματα, μικρές σχολές μαγειρικής.
Στην Κεφαλονιά, αντίστοιχα, θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα “Δίκτυο Τοπικών Προϊόντων Κεφαλονιάς”, με σημεία σε κάθε δήμο. Θα μπορούσε ένα από τα κτήρια στη παλιά αγορά στο Αργοστόλι που τώρα είναι ρημαδιό, να αξιοποιηθεί με προϊόντα παραγωγών από όλο το νησί.
Μέσα από αυτό το δίκτυο, οι επισκέπτες θα ζουν την εμπειρία, αλλά και θα αγοράζουν απευθείας τα προϊόντα — χωρίς μεσάζοντες, με διαφάνεια και σεβασμό στον παραγωγό.
Η κοινόχρηστη παραγωγή είναι, στην ουσία της, πολιτισμός συνεργασίας.
Εκεί που η αγορά ωθεί τον καθένα να δουλεύει μόνος του, αυτή η λογική καλεί σε κοινότητα, σε ανταλλαγή, σε εμπιστοσύνη.
Και αυτό, σε ένα νησί όπως η Κεφαλονιά, δεν είναι κάτι ξένο· είναι επιστροφή στις ρίζες.
Τα παλιά λιτρουβιά, οι γιορτές του τρύγου, οι ομαδικές δουλειές στα χωράφια, η βοήθεια στο θέρο. ήταν κι αυτοί μορφές “κοινόχρηστης παραγωγής”. Τώρα απλώς αποκτούν σύγχρονη μορφή, με τεχνολογία και τουριστική προοπτική.
Ας το πούμε άλλη μια φορά : Αν η Κεφαλονιά καταφέρει να συνδέσει την παραγωγή με τον τουρισμό, θα έχει δημιουργήσει ένα πραγματικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης.
Ένα μοντέλο όπου το φαγητό δεν είναι απλώς εμπόρευμα, αλλά φορέας ταυτότητας· όπου κάθε καρπός κουβαλάει τη μνήμη του τόπου, το χέρι που τον φρόντισε και το χώμα που τον γέννησε.
Όπου ο επισκέπτης δεν είναι πελάτης, αλλά φίλος και συμμέτοχος· μοιράζεται τη ζωή του νησιού, γνωρίζει τους ανθρώπους, μυρίζει το κρασί που ζυμώνει, δοκιμάζει το ψωμί που ψήνεται στο φούρνο της αυλής. Κι ο αγρότης, από απλός παραγωγός, γίνεται οικοδεσπότης, αφηγητής και φύλακας μιας παράδοσης που δεν πεθαίνει, αλλά εξελίσσεται.
Έτσι, το νησί αποκτά μια οικονομική και πολιτισμική αυτάρκεια που δεν εξαρτάται πια από τους ρυθμούς των tour operators ή τις αυξομειώσεις της τουριστικής ζήτησης, αλλά από τη δική του αυτάρκη ικανότητα να παράγει, να φιλοξενεί και να συγκινεί. Γιατί η αξία ενός τόπου δεν μετριέται στα κρεβάτια που διαθέτει, αλλά στις ψυχές που αγγίζει.
Σε έναν κόσμο όπου ο τουρισμός συχνά καταναλώνει τόπους —τους φθείρει, τους απορροφά και τους απογυμνώνει από το περιεχόμενό τους— η Κεφαλονιά μπορεί να δείξει τον άλλο δρόμο: πώς ο τουρισμός μπορεί να θρέψει έναν τόπο, να τον αναζωογονήσει, να τον ξανασυνδέσει με τη γη του και τους ανθρώπους του.
Και ίσως τότε, η λέξη «ανάπτυξη» να πάψει να σημαίνει μόνο τετραγωνικά, επενδύσεις και ποσοστά, και να μετουσιωθεί σε ζωή που ανθίζει στο χώμα, στη συνεργασία, και στη ζεστή χειραψία ανάμεσα σε ντόπιο και επισκέπτη.
Η Ομάδα του Think Tank