Εδώ και δεκαετίες ο τουρισμός αποκαλείται «τουριστική βιομηχανία». Πρόκειται για έναν όρο που χρησιμοποιείται ευρέως — από τις κυβερνήσεις μέχρι τους τοπικούς παράγοντες και από τις επιχειρήσεις μέχρι τα ΜΜΕ. Όμως τι σημαίνει πραγματικά; Και, κυρίως, τι είναι αυτό που παράγει;
Όταν η «βιομηχανία» δεν παράγει υλικό αγαθό
Η λέξη «βιομηχανία» παραπέμπει σε παραγωγή υλικών προϊόντων. Ύφασμα, μέταλλο, τρόφιμα, φάρμακα — όλα αυτά προέρχονται από διαδικασίες μεταποίησης. Οι πρώτες ύλες μετατρέπονται σε κάτι νέο, που μπορεί να αποθηκευτεί, να μεταφερθεί, να εξαχθεί.
Ο τουρισμός, αντίθετα, δεν παράγει χειροπιαστό προϊόν. Δεν μεταποιεί κάποια ύλη. Δεν δημιουργεί κάτι που μπορεί να τοποθετηθεί σε ένα ράφι ή σε ένα κοντέινερ. Παράγει κάτι άλλο: διανυκτερεύσεις. Παράγει χρόνο, εμπειρία και προσωρινή πρόσβαση σε έναν χώρο.
Το τουριστικό προϊόν: άυλο, εφήμερο, μη αποθηκεύσιμο
Ο τουρίστας πληρώνει για να ζήσει — όχι για να αποκτήσει. Δεν αγοράζει ένα αντικείμενο, αλλά νοικιάζει στιγμές. Κι αν αυτές οι στιγμές δεν «πουληθούν» εγκαίρως, χάνονται.
Η κενή διανυκτέρευση της 15ης Ιουλίου σε ένα δωμάτιο πχ στη Σκάλα δεν θα επανέλθει στις 16. Είναι ένα προϊόν με ημερομηνία λήξης στο ρολόι, όχι στο ράφι. Αυτή η ιδιαιτερότητα κάνει τον τουρισμό έναν ιδιαίτερο κλάδο της οικονομίας — συγγενή περισσότερο με την ψυχαγωγία και τις υπηρεσίες, παρά με τη βιομηχανία με τη στενή έννοια.
Όμως η παραγωγή είναι πραγματική
Αν και άυλο, το τουριστικό προϊόν απαιτεί τεράστια κινητοποίηση πόρων:
- Υποδομές (καταλύματα, δρόμοι, λιμάνια, αεροδρόμια)
- Ανθρώπινο δυναμικό (ρεσεψιονίστ, καθαρίστριες, μάγειρες, οδηγοί)
- Εξοπλισμό (σεντόνια, καφέδες, air condition, mini bar)
Και το πιο κρίσιμο: χρόνο και φροντίδα από όσους προσφέρουν τις υπηρεσίες. Η ποιότητα του τουριστικού προϊόντος εξαρτάται άμεσα από τον άνθρωπο που το σερβίρει, το εξηγεί, το διαχειρίζεται.
Άρα ναι — πρόκειται για «παραγωγή» με πλήρη έννοια. Αλλά όχι υλικού αγαθού.
Γιατί έχει σημασία αυτή η διάκριση
Η κατανόηση του τουριστικού προϊόντος ως άυλου και εφήμερου οδηγεί σε τρεις πολύ σοβαρές συνέπειες:
- Δεν μπορεί να αποθηκευτεί — αν δεν “πουληθεί” σήμερα, χάνεται για πάντα.
- Δεν εξάγεται — πρέπει ο πελάτης να έρθει εδώ, να μετακινηθεί.
- Δεν μπορεί να αναπαραχθεί μηχανικά — η εμπειρία χρειάζεται φροντίδα, γνώση, ψυχή.
Αυτό σημαίνει ότι η αξία που δημιουργείται στον τουρισμό μένει ή φεύγει ανάλογα με το πόσο καλά οργανωμένο είναι το οικοσύστημα γύρω του. Αν όλα είναι εισαγόμενα — τρόφιμα, ποτά, προσωπικό, logistics — τότε η τοπική κοινωνία βλέπει την κίνηση, αλλά δεν καρπώνεται τα οφέλη.
Η Κεφαλονιά ως παράδειγμα
Η Κεφαλονιά είναι μια νησιωτική περίπτωση με όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Παράγει ένα τουριστικό προϊόν υψηλής αξίας — εικόνες, εμπειρίες, διαμονή — αλλά δεν συνοδεύεται από τοπική παραγωγή υποστηρικτικών αγαθών.
Ό,τι καταναλώνεται (ψωμί, κρέας, καθαριστικά, εμφιαλωμένο νερό) είναι σχεδόν στο σύνολό του “εισαγόμενο”. Οι διανυκτερεύσεις μπορεί να πληρώνονται ακριβά, αλλά το χρήμα διαρρέει γρήγορα: στην Πάτρα, στην Αθήνα, στο εξωτερικό.
Και τώρα τι;
Αν θέλουμε ο τουρισμός να είναι πραγματικά «βιομηχανία», τότε πρέπει να συμπεριφέρεται ως τέτοια. Να δημιουργεί αξία που μένει στον τόπο. Αυτό σημαίνει:
- Σύνδεση με την τοπική παραγωγή.
- Υποστήριξη μικρών παραγωγών και επαγγελματιών.
- Δημιουργία τοπικής αλυσίδας αξίας.
Ο όρος «τοπική αλυσίδα αξίας» είναι τεχνικός αλλά απόλυτα κρίσιμος για το πώς ο τουρισμός μπορεί να παράγει πλούτο που μένει στον τόπο — όχι μόνο στους λίγους ή σε εξωτερικές πλατφόρμες.
📌 Τι σημαίνει λοιπόν «δημιουργία τοπικής αλυσίδας αξίας»:
Σημαίνει ότι όσο περισσότερα από τα χρήματα του τουρίστα ξοδεύονται σε τοπικές επιχειρήσεις, τοπικά προϊόντα και ντόπιους εργαζόμενους, τόσο περισσότερη αξία «μένει» στην Κεφαλονιά.
🔁 Παράδειγμα με απλά λόγια:
Ένας τουρίστας πληρώνει 1.000€ για τις διακοπές του:
-
Αν μένει σε Airbnb ξένου ιδιοκτήτη, τρώει σε εστιατόριο με κατεψυγμένα προϊόντα, και αγοράζει μαγνητάκια made in China…
➡️ Μόνο 100–150€ μένουν στην τοπική οικονομία. -
Αν μένει σε ξενοδοχείο με προσωπικό από το νησί, τρώει φαγητό από τοπικά κτήματα, πίνει κρασί από τοπικό οινοποιείο και αγοράζει χειροποίητα προϊόντα απο ντόπιους καλλιτέχνες
➡️ 600–700€ μένουν στην τοπική οικονομία.
Αυτό είναι αλυσίδα αξίας: κάθε κρίκος (διαμονή, φαγητό, μετακίνηση, εμπειρία, σουβενίρ) συνδέεται με ντόπιους — όχι με εισαγόμενους προμηθευτές ή πλατφόρμες. (Ο όρος “αλυσίδα αξίας” (value chain) εισήχθη και αναλύθηκε για πρώτη φορά από τον Michael E. Porter, κορυφαίο Αμερικανό οικονομολόγο και καθηγητή στο Harvard Business School, το 1985, στο κλασικό έργο του “Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance”. Ακολουθεί τις επόμενες ημέρες εξιδιευμένο άρθρο για αυτό το θέμα).
Μια τουριστική πολιτική που το καταλαβαίνει αυτό, επενδύει σε ανθρώπους και όχι μόνο σε εικόνα. Γιατί χωρίς ανθρώπους, χωρίς τοπική οικονομία, χωρίς παραγωγικό ιστό, ο τουρισμός είναι μια χρυσή σαπουνόφουσκα που λάμπει μεν αλλά φεύγει με τον αέρα.
H Συντακτική Ομάδα του Kefaloniapress και Ειδικοί Συνεργάτες